Osmanlı'da sanayi hayatı.
Osmanlı devletinin son 150 yılı hakkında az çok birşeyler biliriz..Fakat bu bilgilerimiz genellikle veya klasik olarak siyasi hayatı ve savaşları hakkındadır.Fakat bu konuların neden-niçin-nasıl oluştuğu hakkında çok az kişinin bilgisi vardır..SİYASİ HAYATI OLUŞTURAN NEDENLERİN EN BAŞINDA EKONOMİK HAYAT GELMEKTEDİR..Bu yazımda Osmanlı nın sanayi hayatı ile ilgili yüzlerce bilgiyi KONSOLİDE olarak vermeye çalışacağım..Yazının belli yerlerinde vurguladığım açıklamalar bu konunun iskeletini oluşturmaktadır..Öncelikle sanayi hayatını ve daha sonraki yazılarımda finans hayatını açıklamaya çalışacağım..
OSMANLI'DA SANAYİ HAYATI.
Avrupa da her alandaki ( eğitim,araştırma,teknoloji,lonca sisteminin zayıflaması,klasik ticaretin ekonomiyi tıkaması gibi ) gelişmeler sanayi devriminin doğmasına neden olmuştur.Özellikle lonca sisteminin zayıflaması ucuz işgücünün doğması, eğitimle birlikte de kaliteli insan kaynaklarının oluşumu bu sanayi devriminin doğuşunu kaçınılmaz kılmıştır.Bu durum doğal olarak Avrupa da siyasetin yeniden yapılanmasını gerektirmiş.Son derece donanımlı kadrolar ülkeleri yönetmeye başlamışlardır.Avrupa nın günümüze kadar gelen üstünlüğü böylelikle başlamış ve şimdilik hala devam etmektedir.
Peki bu gelişmelere karşın Osmanlı ne yapmıştır.Tabiki seyirci kalmamış.Sanayileşme için ciddi atılımlarda bulunmuştur. Başarmak için elinden geleni yapmıştır.Fakat içinde bulunduğu kaostan kurtulma şansı olmamış ama sanayileşme eksiğinden doğan mali açıklarını ilk borç alınan 1885 yılına kadar gayet iyi kapatmış ( Osmanlı merkantilist ekonomisi ).Osmanlı devleti varlığını devam ettirmiştir. Aslında önceleri Osmanlı daha avantajlıydı.Şöyleki; Osmanlı imparatorluğunun hammadde ve mamul madde ticaretindeki coğrafi avantajı avrupa da sanayi devriminin tamamlanmasını önlüyordu.Dolayısıyla Avrupa bu kendi sanayi oluşumunu tamamlamak ve Osmanlı sanayisinin ve ticaretinin güçlenmesini önlemek için diplomasiyi-savaşı ve işbirlikçilerini ( özellikle eğitim ve basın ) kullanmıştır. ( HIRSIZ EVİN İÇİNDE İSE KAPI KİLİT TUTMAZ ) atasözü sanırım bu dönemleri çok güzel anlatmaktadır.Osmanlı dan Avrupa ya eğitime gidenler de Avrupa nın genel stratejilerini kavrama yeteneği gelişmemiştir .Avrupa serbest ticaret kurallarını savunmasına rağmen pratikte resmen korumacılık yapmıştır.Özellikle bu yolla Osmanlı sanayisini önlemek için hiçbir rekabet kuralını uygulamamıştır.Ta ki Ziya Gökalp ın 1 inci dünya savaşından sonra uyanıp milli ekonomi konusunda yazmaya başlamasına kadar.Türklerin uyanması bu dönemden itibaren başlamıştır. Avrupa nın Osmanlı nın sanayisini önlemek için yapmış olduğu faaliyetlerden bazı örnekler vermek istiyorum.
.--İstanbul, Bursa, Beyrut kağıt fabrikaları önceleri piyasada tutunmuş satışları fabrikaların üretimi belli bir standart oluşturmuştu.Bu arada Osmanlı piyasasına da mal veren altı-yedi İtalyan kağıt fabrikası birleşerek fiyatları düşürmüştü.Ayrıca bu italyan fabrikalarının İtalyan hükümeti ncede desteklenmesi.Serbest ticaret kurallarına uyan Osmanlı kağıt fabrikalarının sonunu getirmişti.( Prof.Dr.Haydar Kazgan )
--Anadolu da değişik yörelerdeki kumaş dokuma tezgahları Avrupa nın bu konudaki mallarını bazı gümrük kapılarından gümrüksüz sokmaları Bu küçük kobi diyebileceğimiz faaliyetlerde fiyat rekabeti dolayısıyla sonlanmıştır.
--- Bazı Osmanlı azınlık larının kurmuş olduğu tarım aletleri fabrika ve atölyeler üretimde kaliteyi yakalamalarına rağmen fiyat rekabetine dayanamamış.Avrupa ülkelerinin yaptığı dampingler Osmanlı sanayisine büyük darbe indirmiştir.
.--- BU DAMPİNG OLAYINDA AVRUPA NIN POLİTİKASINI TAKDİR ETMEK GEREKİR.DÜŞÜK FİYATTAN OSMANLI PİYASASINDA SATILAN MALLAR ZATEN AVRUPA DA MODASI GEÇMİŞ YADA TEKNOLOJİK OLARAK ZAMANINI DOLDURMUŞTU. AVRUPA İÇİN CİDDİ BİR FİYAT RİSKİ BAHİS KONUSU DEĞİLDİ ZATEN
-- Kumaş ve bez imali için kurulmuş Feshane, Hereke, Bakırköy fabrikaları aynı sorunlar dolayısıyla kapanmıştır.( Prof.Dr.Haydar Kazgan )
--Tarım ürünlerinde ise Osmanlı nın üstünlüğü bahis konusuydu.Kalitesi o dönemlerde açıkça belli idi.Fakat bu malların pazarlanması levanten ve azınlığa mensup kişilerin tekelinde olduğu için gelirin çoğu bu aracıların elinde kalıyordu.
--Buharlı gemilerin ticarette yer alması Avrupa sanayisinde taşıma maliyetlerini çok düşürmüştür. Bu düşük maliyetler Osmanlı sanayinin rekabet gücünü tamamen sekteye uğratmıştır.Artık bu rekabete dayanmak imkansız hale gelmiştir.
-- 2 mahmut döneminde Avrupa nın sanayi ve ticaretteki üstünlüğüne karşı yerli küçük sanayiciler yeniçeri lerle anlaşıp bu malların ülkede satılmasını önlemeye çalışmışlardır.Yeniçeri ler bu yabancı malları satan dükkanları yağma ve yakma eyleminde bulunuyorlardı.Ayrıca ilgili malları getiren gümrük teki gemilere ve depolarada saldırıda bulunuyorlardı.yeniçerilerin tasfiyesi sonucunda da yerli küçük kobi diyebileceğimiz işletmelerin artık yaşamaları mümkün değildi.Ve bunun gibi yüzlerce örnek verilebilir.
Osmanlı da ekonomik hayatı elinde tutan azınlıklar ( Yerli müteşebbis yok denilebilir.Ancak cumhuriyetin kurulmasıyla yerli müteşebbisler ortaya çıktı.) önceleri sanayileşme konusunda yukarıda verdiğim örneklerde ellerinden geleni yapmışlardır.Bunu kabul etmek gerekir.Fakat yaptıkları bu sanayileşme hamlelerinin başarısız olması onları ticaret ve banker lik yapmaya yöneltmiştir.Çünki bu faaliyetler daha az riskli görünüyordu.Tanzimat fermanıyla azınlıklara karşı bahis konusu olan haksız tasarruflar özellikle miras hukuku konusunun çözülmesi bile sermayeyi elinde bulunduran azınlıkların tekrar üretime dönmelerini sağlayamamıştır.
Ayrıca tanzimat la beraber gümrük vergilerinin oldukça düşürülmesi-yabancı tüccarlar ada aşırı serbestlik sağlanması dış ticaret açıklarını çok büyütmüştür.Hoş önceleri ithalatın fazla olması ( Şimdiki türk ekonomisi ne kadar benziyor )dolayısıyla artan gümrük vergileri bir süre olumlu karşılanmış bu gelirler son derece verimsiz yönetilen devletin çarkları içinde heba olup gitmiştir.Kısaca tanzimat çağdaşlaşma yolunda bir faaliyet olarak görülmesine rağmen.Ortaya hantal bir Osmanlı resmi çıkmıştır. BU TANZİMAT KONUSUNA İLERİDE DEĞİNECEĞİM
SONUÇTA OSMANLI SANAYİLEŞME SÜRECİNİ TAMAMLAMAMIŞ.TİCARET AÇIKLARINI BORÇLA KAPATMAYA ÇALIŞAN,TANZİMAT FERMANI İLE HANTAL-EZİK BİR DEVLET OLARAKTA AYAKTA KALMAYA ÇALIŞMIŞTIR.. BU BAŞARISIZLIĞIN ASIL NEDENLERİ EĞİTİMLİ MÜTEŞEBBİSLERİN OLMAMASI--İLGİLİ KONULARDA BİLGİ BİRİKİMİ OLMAMASI-OSMANLI DAKİ SINIFSAL VE KÜLTÜREL SİSTEMİN GELİŞMELERİN ÖNÜNÜ TIKAMASI--ULUS LAŞAN AVRUPA NIN DERLİ-TOPLU DURUŞU, TEKNOLOJİ ÜRETMESİ GİBİ KONULARDIR.
DÜŞÜNEBİLİYOR MUSUNUZ BURNUNUZUN UCUNDA KOSKOCA BİR ÜLKE VAR.VE SİZ TEK TARAFLI KAZANIYORSUNUZ. ( hem sanayide hem de finansal piyasada) --- EĞER BU SERMAYE BİRİKİMİ OLMASAYDI İLK SOSYALİST DEVRİM RUSYA DA DEĞİL AVRUPA DA BİR ÜLKEDE OLURDU DİYE DÜŞÜNÜYORUM.( Prof.Dr.Haydar Kazgan)
Bu konuda klasik bilgilere sahiptim.Fakat bu bilgileri konsolide etmek şarttı.Çünki merak ediyordum bu konuyu ve çok önemliydi.Bir gün Beşiktaş ta gezerken yerlere dökülen bir çöplükte OSMANLI DA SANAYİLEŞME VE ŞİRKETLEŞME isminde bir kitap gördüm.Son derece kaliteli kuşe kağıda basılmış TÖBANK ın katkısıyla hazırlanmış SAYIN PROF.DR HAYDAR KAZGAN'ın yazdığı - yaptığı bu çalışma beni bu konuda sonuca ulaştırdı.
BÖYLESİNE ÖNEMLİ BİR KİTABI BİR ÇÖPLÜKTE BULMAK HALA ÇEKTİĞİMİZ SORUNLARIMIZIN ASIL NEDENİDİR.
Egemenliğe sahip olmanız yetmez. Her türlü yetki ve güce sahip olmanız da yetmez. Geleceği sırtlayacak, belirleyecek uzun vadeli gerçekçi ve akılcı oyunlar kurmuyorsanız,kuramıyorsanız. Kurmak zorundasınız. Değişimi yaratan ve yöneten olmalısınız. Birincil kültür olmanın ve varlığınızın devamının kuralları bunlardır. Yoksa. Baştan kaybettiniz demektir. Tabiki bunlar sermayenin ideolojisine ve sermayenin kimlerde olduğuna bağlıdır. Bu toprakların son üçyüz yıllık tüm sorunlarının ve başına gelenlerin nedeni budur. Unutulmaması gereken işe şudur. KISACA SERMAYE ÖNEMLİDİR. DAHADA ÖNEMLİSİ KİMLERDE OLDUĞUDUR.
Faik ÇALTILI. Finans ve yönetim danışmanı.
Kaydol:
Kayıt Yorumları
(
Atom
)
Your post is very interesting information about related topic is awesome. I was finding this type of information from long time. I think you should going on to make this type of blog.
YanıtlaSilThanks.
Sil